พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ พระนามเดิม “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฎสมมติเทววงศ์พงศ์อิศวร กษัตริย์ขัตติยราชกุมาร” เป็นพระราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกรัชกาลที่ 1 เป็นพระราชโอรส องค์ที่ 43 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยรัชกาลที่ 2 และเป็นพระองค์ที่ 2 ในสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี
การศึกษาของเจ้านายในสมัยโบราณมีวิชาที่ต้องเรียนคือ วิชาโหราศาสตร์ การเรียนวิชาโหราศาสตร์มีการศึกษาเล่าเรียนจากครูบาอาจารย์ เริ่มเรียนจากหัดทำปฏิทิน ศึกษาหลักเกณฑ์ต่างๆ ตลอดจนการโคจรของดวงอาทิตย์ ดวงจันทน์ และดาวพระเคราะห์ต่างๆ เพื่อให้มีความเข้าใจจนถึงขั้นที่จะพยากรณ์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงศึกษาวิชาโหราศาสตร์อย่างลึก ซึ้งทั้งโหราศาสตร์ไทยและของต่างประเทศ แต่การศึกษาของพระองค์ทรงใช้เหตุผล ไม่ทรงเชื่อตามตำราทั้งหมด ทรงคิดแบบวิทยาศาสตร์ ไม่ทรงเชื่อเรื่องดาวหางให้โทษ เมื่อทรงทราบเรื่องดาวหางจะปรากฏก็โปรดให้ประกาศเตือนประชาชนความว่า“ … จึงกล่าวสั่งสอนมาให้รักษาตัวรักษาชีวิตในเหตุที่น่ากลัวเปน แลมีตัวอย่างเคยเปน แต่ฝ่ายราษฎรไทยจีน เปนอันมากทั้งปวงนี้ เปนคนถือผีถือสางถือมดถือหมอดู คนกลัวอะไรมาก อยากอะไรมาก คนทรงผีและหมดดีก็พอใจเอาสิ่งนั้นมาว่า ยุแยงให้ตื่นไปต่างๆ เมื่อเห็นดาวหางครั้งก่อนมีมา ก็พอใจลือกันว่าเจ้าจะตายนายจะล้ม ผู้มีบุญจะมา บ้านเมืองเปนจลาจล ผู้คนจะเกิดรบพุ่งกัน พอใจว่าดังนี้ จะตื่นกันไปเปล่าๆ เปนหนักเปน หนา เหมือนอย่างครั้งปีมะเมียสัมฤทธิ์ศกนั้น (พ.ศ. 2401) เหตุเช่นนั้นก็ไม่ได้เปนได้มีเลย เราเคยจับปดคนทรงผีและหมอดูได้แล้วไม่ใช่ฤา ... ฯลฯ”สมัยโบราณการประกอบพิธีมงคลต่างๆ ต้องถือฤกษ์ถือยาม และทำตามที่เวลากำหนดไว้ ห้ามขาดห้ามเกิน และถ้ากำหนดฤกษ์ไม่ดีต้องหาวิธีแก้ไข พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรู้วิธีที่จะเปลี่ยนฤกษ์ยามที่ไม่ดีให้เป็นฤกษ์ดีได้ ดังในพระราชหัตถเลขาถึงพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ลงวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2406 ความว่า“ ... ฉันได้ยินว่า เวลาวานนี้ท่านรับสั่งว่าโกนจุก ฉันนึกว่ายังไม่ถึงฤกษ์ ฉันเปนผู้ตัด เขาเกณฑ์ก็วิตกไป กลัวท่านจะขัดเคือง ตัวฉันก็เปนตัวโหร (Astrologer) การที่จริงก็เปนดังนี้ เมื่อเวลาเย็นวันที่ 12 ค่ำนั้น เมื่อฉันจะกลับมา ฉันได้ถามกรมหมื่นบวรวิไชยชาญว่า กำหนดฤกษ์เท่าไร บอกว่า โมง 1 กับ 3 บาท อาทิตย์อยู่ราศีกุมภ์ องษา 20 แล้วลักษณ์ก็เข้าราศีมิน อาทิตย์ตัวกาลกิณีวันเปนพินาศ ศุกร์เปนมหาอุดม กุมลักษณ์ เล็งเสาร์ (Saturn) เปนมหาอุดม กุมลักษณ์ เล็งเสาร์ (Saturn) เปนศรีวันไม่สู้ชอบกลอยู่ แต่ตัวประหัศ (Jupiter) ตกราศี 8 ไปสั่งว่าโมง 3 บาทนั้นเห็นเขาจะคิดให้ได้มหาอุดตรงลักษณ์กระมัง เมื่อไปนั่งคอยฤกษ์อยู่ ฉันดูนาฬิกานกของฉันเห็นเวลา 7h และ 13m แล้วก็ตัดตามฤกษ์ซึ่งกรมบวรวิชัยชาญบอกไว้ ควรมิควรสุดแต่จะโปรดและสั่งฉันไปตัดจุกเข้าในยามจันทร์ก่อน ยังไม่ถึงยามเสาร์ (Saturn) นั้นไม่ผิดอยู่แก่ฉัน
ผู้พิพากษาสมทบ ศาลจังหวัดนครยก ปี 2548
ภาพแห่งความทรงจำที่มีในแผ่นดินจากรัชกาลที่5
